Беларуская вышыўка

Мал1.Вышыўка процягам. Фрагмент фартуха. Вёска Пасека Старадарожскага раёна

У асобную зону вылучаюць вышыўку Цэнтральнага рэгіёна. У канцы 19 — пачатку 20 ст. традыцыйнае геаметрычнае нашыванне было распаўсюджана ад Пухавіцкага раёна на поўначы да Лунінецкага на поўдні і ад Клічаўскага раёна на ўсходзе да Клецкага на захадзе. Паводле асаблівасцей вышыўка гэтага рэгіёна працягвае традыцыі старажытных палескіх узораў. Традыцыйная вышыўка найбольш захавалася сярод насельніцтва Клецка-Капыльскага, Салігорска-Лунінецкага, Старадарожска-Пухавіцкага, Клічаўскага арэалаў. Клецка-Капыльскім вышыўкам уласціва строгая дакладнасць геаметрычных узораў, у аснове якіх часта ўжываліся паралельныя лініі апісаных ромбаў, выкарыстанне тэхнікі набору, своеасаблівай лікавай аднабаковай гладзі, арнітаморфная арнаментыка ручнікоў, падобная да крулевецкіх (Сумская вобласць) украінскіх тканін. Вышыўкі Старадарожскага раёна адрозніваюцца яркімі мастацкімі асаблівасцямі, беззаганнасцю тэхнічнага выканання дробнага ромбагеаметрычнага ўзору. Адмысловая стылістычная інтэрпрэтацыя традыцыйных узораў склалася на тэрыторыі Салігорскага, Лунінецкага раёнаў. Тут упрыгожвалі рукавы жаночых кашуль падоўжнымі і папярочнымі бардзюрамі, асноўны чырвоны колер дапаўнялі сінім, нярэдка ўключалі ў арнамент старажытныя салярныя матывы (крыжы і інш.). На ўсходзе Цэнтральнага рэгіёна (Клічаўскі раён) вышыўкай упрыгожвалі традыцыйнае адэенне і ручнікі (папярочнае нашыванне-набор, каляровая мярэжка насцілам, крыжык). У арнаменце адлюстраваны даўнія і больш познія геаметрызавана-раслінныя матывы.

На Магілёўшчыне ў параўнанні з Гомельшчынай не назіраецца падобнай тыпалагічнай варыяцыйнасці вышыўкі. Аднак і тут бытавалі зоны з пэўнымі мастацка-стылістычнымі асаблівасцямі: вышыўка Клімавіцкага, Крычаўскага раёнаў з дакладнымі формамі строга рытмічных стылізавана-раслінных кампазіцый на адзенні, ручніках. Традыцыйныя вышыўка Магілёўскага раёна характарызуюцца спалучэннем тэхнікі нацягу і роспісу, тонкімі графічнымі лініямі строга геаметрычнага арнаменту. Асаблівасць вышыўкі Мсціслаўшчыны — у шырокіх геаметрычных чырвона-чорных вышытых крыжыкам бардзюрах на наплечніках жаночых кашуль. Устойлівасць кампазіцыйнай пабудовы ўласціва вышыўцы Касцюковіцкага раёна, сеткавы арнамент якіх выкананы дэкаратыўнымі злучальнымі швамі, крыжыкам.

Мал2. Вышыўка крыжыкам. Рукаў кашулі. 1900-я гады. Вёска Кляевічы Касцюковіцкага раёна

На Усходнім Палессі вышыўцы характэрна больш яўная эвалюцыя традыцыйных узораў, разнастайнасць прыёмаў, каларыту, шырокае ўжыванне раслінных узораў. Характэрныя асаблівасці вышыўкі склаліся на Тураўшчыне, у цэнтральных раёнах паўднёва-ўсходняй часткі рэгіёна. У вышыўцы Тураўшчыны (Жыткавіцкі, Лельчыцкі раёны) выразна прасочваюцца тры арнаментальныя пласты, якія паслядоўна зменьвалі адзін аднаго: у пачатку 20 ст. манахромнае (чырвонае, белае) геаметрычнае шво выцеснілася вышыўкай раслінных узораў у выглядзе буйных дэкаратыўных руж чырвона-чорнага колеру; з 1930-40 гг. пашыраны паліхромныя раслінныя ўзоры ў тэхніцы адвольнай гладзі.

Асобны тып вылучаецца на тэрыторыі Цэнтральнага Палесся (Калінкавіцкі, Светлагорскі, Ельскі, Мазырскі раёны), адметнасць якога ў яркай дэкаратыўнасці ўзораў, гарманічным спалучэнні геаметрычных і раслінных форм, абмаляванні шырокага асноўнага бардзюра разрэджаным падузорам. Ва ўзорах традыцыйнага шва 19 ст. пераважаў манахромны чырвоны каларыт, у больш позняй вышыўкі крыжыкам ён дапаўняўся чорным колерам. На Паўднёва-Усходнім Палессі (Брагінскі, Хойніцкі, Лоеўскі раёны) вышыўка прадстаўлена пераважна расліннымі чырвона-чорнымі ўзорамі на адзенні, ручніках, настольніках (абрусах), коўдрах, фіранках. Асноўныя тэхнічныя прыёмы — крыжык, гладзь, ажурнае расшыванне.

Мал.3 Вышыўка крыжыкам. Фрагмент ручніка. Вёска Карма Добрушскага раёна

Заходнепалескай вышыўкай багата аздаблялі традыцыйныя прадметы народнага адзення — наміткі, фартухі, жаночыя і мужчынскія кашулі. Паводле характару арнаментальнага комплексу вылучаюць вышыўкі Кобрыншчыны, Маларытчыны, Брэсцкага раёна. Вышыўка Кобрынскага, Жабінкаўскага раёнаў узбагацілі народнае мастацтва вытанчаным дробнаўзорыстым геаметрычным арнаментам у тэхніцы процягу. Кампазіцыя традыцыйна складаецца з некалькіх вузкіх бардзюраў чырвонага колеру з тонкімі лініямі сіняга або чорнага колеру. На поўдні Кобрыншчыны ў 1-й палове 20 ст. было пашырана аздабленне жаночага касцюма аплікацыяй з каляровага саціну. Спецыфіка вышыўкі Маларытчыны — у шчыльным, амаль дывановым запаўненні арнаментальнай паласы (узор выяўляўся прасветамі фону), класічнай трохчасткавай кампазіцыяй (цэнтральны бардзюр у абрамленні больш вузкіх); своеасаблівая манументальнасць нацяганых узораў падмацоўвалася насычаным чырвона-карычневым каларытам. Вышыцы ў асобных вёсках Брэсцкага раёна (в.Прылукі і інш.) уласціва выкарыстанне баваўняных нітак чорнага або карычнева-чырвонага колераў, адмысловыя геаметрычныя кампазіцыі ў выглядзе шырокіх нацяганых па вертыкалі ці дыяганалі палос.

Мал.4 –мал.12